ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း (Critical Thinking)

စဥ္းစား ေတြးေခၚမႈတြင္ ရွင္းလင္း သိျမင္ေအာင္ ေတြးေခၚျခင္း (Clear thinking)၊ ျပဳျပင္ ဖန္တီးႏိုင္ေအာင္ ေတြးေခၚျခင္း (Creative thinking) ႏွင့္ ရည္ရြယ္ခ်က္ ျပည့္၀ေအာင္ ေတြးေခၚျခင္း (Purposeful thinking) တုိ႔သည္ တစ္ဦး တစ္ေယာက္၏ အရည္အေသြးႏွင့္ ကၽြမ္းက်င္မႈ တန္ဖိုးမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ လူသားတို႔၏ ေန႔စဥ္ဘ၀တြင္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား လႊမ္းမိုးလွ်က္ရွိၿပီး ယင္းတို႔တြင္ မွားယြင္းသည့္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ရွိႏိုင္သကဲ့သို႔ မွန္ကန္ေသာ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ားလည္း ရွိႏိုင္မည္ ျဖစ္သည္။ သတင္းစာ၊ ေရဒီယို၊ တီဗြီ၊ အီးေမလ္၊ တယ္လီဖုန္း၊ အင္တာနက္၊ ၿဂိဳဟ္တုသတင္း၊ ဂ်ာနယ္၊ မဂၢဇင္း စသည္တုိ႔မွ ကြဲျပားျခားနားေသာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ေန႔စဥ္ ၀င္ေရာက္လွ်က္ရွိသည္။ “စားၾကည့္ … အရသာ သိပ္ရွိတယ္”၊ “သံုးၾကည့္လိုက္ပါ … တစ္ပတ္အတြင္း (၁၀) ေပါင္ က်သြားမယ္”၊ “ရင္းႏွီးၾကည့္လိုက္ပါ … ခင္ဗ်ားရဲ႕ ေျမး၊ ျမစ္၊ တီ၊ တြတ္၊ ကၽြတ္ အထိ ခ်မ္းသာသြားမယ္” အစရွိတဲ့ ေနစဥ္ ၾကားေနရတာေတြ အားလံုးကို ယံုရေတာ့မွာလား။ ျမင္သမွ်၊ ၾကားသမွ် အားလံုးကိို မယံုၾကည္ရဘူးလို႔ အားလံုး နားလည္ထားၾကေသာ္လည္း မ်ားျပားလြန္ေသာ အခ်က္အလက္တို႔ေၾကာင့္ စိတ္၀င္စားမႈ မရွိေတာ့လွ်င္ သို႔တည္းမဟုတ္ အဆိုးျမင္၀ါဒီ ျဖစ္သြားခဲ့လွ်င္ကား ကံဆိုးျခင္းသာ ျဖစ္ေပေတာ့မည္။ မည္သုိ႔မည္ပုံ စဥ္းစားရမည္ႏွင္႔ မည္သုိ႔မည္ပုံ ေဆာင္ရြက္ရမည္ကုိ ခြဲျခားႏုိင္စြမ္း ရွိေတာ႔မည္ မဟုတ္ပါ။

အမွန္တရားႏွင္႔ အသိပညာသုိ႔ ခ်ဥ္းကပ္ျခင္း (Approach to Truth and Knowledge)

လူတစ္ဦး၏ ကၽြမ္းက်င္မႈ (Skill)၊ အယူအဆ (Attitude) ႏွင္႔ ခ်ဥ္းကပ္ပုံ (Approach) တုိ႔သည္ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ားကုိ တန္ဖုိးျဖတ္ေစၿပီး ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္ႏုိင္မည္ ျဖစ္ပါသည္။ ျပႆနာ တစ္ရပ္ကုိ ေျဖရွင္းႏုိင္ရန္ အတြက္ စဥ္းစား ေတြးေခၚရာတြင္ ခ်ဥ္းကပ္မႈ ပုံသဏၭာန္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိသည္။


ျပႆနာ တစ္ရပ္ကုိ ေျဖရွင္းရန္ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္းတြင္ ခ်ဥ္းကပ္ပုံ အမ်ိဳးမ်ိဳး (Different approaches to thinking to solve a problem)

ခြဲျခမ္း စိတ္ျဖာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း (Analytical thinking) သည္ ျပႆနာ တစ္ရပ္၏ ပါ၀င္ ဖြဲ႕စည္းထားေသာ အစိတ္အပုိင္းမ်ားကုိ တစ္စစီ ခြဲျခား စဥ္းစားျခင္း ျဖစ္သည္။ မည္သည့္ အပုိင္းက ျပႆနာ ျဖစ္ေစသည္ကုိ ခြဲျခမ္း စိတ္ျဖာ ဆုံးျဖတ္ရမည္ ျဖစ္သည္။ ျပဳျပင္ ဖန္တီးႏုိင္ေအာင္ ေတြးေခၚျခင္း (Creative thinking) တြင္ အသစ္ တီထြင္ထားေသာ နည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ ျပႆနာကုိ မည္သုိ႔မည္ပုံ ခ်ဥ္းကပ္ရမည္ကုိ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း ျဖစ္သည္။ က်ိဳးေၾကာင္းျပ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း (Logical thinking) တြင္ အစီအစဥ္တက် ေယဘုယ်မွ အတိအက် အေျဖရေအာင္ က်ိဳးေၾကာင္း ဆင္ျခင္ျခင္းျဖင့္ ရွင္းရွင္း လင္းလင္း သိရွိရန္ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း ျဖစ္သည္။ ဆန္းသစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း (Critical Thinking) တြင္ မိမိ မည္သည့္ အရာကုိ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ ၾကိဳးစားေနသည္။ ေအာင္ျမင္ၿပီးေနာက္ မည္သည့္ အေၾကာင္းအရာကုိ သိရွိလာမည္ကုိ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း ျဖစ္သည္။ ေလးေလးနက္နက္ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း (Reflective Thinking) တြင္ ျပႆနာ၏ အလုံးစုံ အဓိပၸာယ္က ဘာလဲဆုိတာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း ျဖစ္သည္။

ပတ္၀န္းက်င္ဆုိင္ရာ ျပႆနာမ်ားကုိ စဥ္းစား ေျဖရွင္းရာတြင္မူ ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္းႏွင့္ ေလးေလးနက္နက္ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္းကုိ အေျခခံပါသည္။ ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း (Critical Thinking) ကုိ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈဆုိင္ရာ ကၽြမ္းက်င္မႈ၏ ဗဟုိခ်က္မ အျဖစ္ ထားရွိပါသည္။ ဤစဥ္းစားေတြးေခၚမႈသည္ စနစ္တက်၊ ရည္ရြယ္ခ်က္ ရွိရွိ တာ၀န္သိသိျဖင့္ သီ၀ရီမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ အယူအဆမ်ားကုိ စိစစ္ရန္ ကၽြႏု္ပ္တုိ႔အား စိန္ေခၚလွ်က္ရွိသည္။ ဤစဥ္းစားေတြးေခၚသည္ အျခားေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚမွဳမ်ား၊ နည္းလမ္းမ်ားႏွင့္ ခ်ဥ္းကပ္မႈ ပုံစံမ်ားကုိ မွ်ေ၀ ရယူသည္။ အေရးႀကီးေသာ ကၽြမ္းက်င္မႈႏွင့္ အယူအဆမ်ားကုိ ေပါင္းစပ္ ျဖည္႔ဆည္း ေပးသည္။ ထို႔ျပင္ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈ ျဖစ္စဥ္ကုိ ခ်မွတ္ရာတြင္ စနစ္တက် စီမံခ်က္ ေရးဆြဲရန္လည္း စိန္ေခၚလွ်က္ ရွိသည္။

ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္းသည္ အျငင္းပြားေနေသာ အေၾကာင္းအရာမ်ား၏ အေျဖထုတ္ျခင္းႏွင့္ ေၾကာင္းက်ိဳး ေဖာ္ျပခ်က္ အမ်ိဳးအမ်ိဳးကုိ တန္ဖုိးျဖတ္ျခင္းတုိ႔ အတြက္ မဟာဗ်ဴဟာကုိ ခ်မွတ္ႏုိင္ျခင္းႏွင့္ တိမ္ျမဳပ္ေနေသာ အေတြးအေခၚႏွင့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ေဖာ္ထုတ္ျခင္းတုိ႔တြင္ အကူအညီ မ်ားစြာ ေပးႏုိင္မည္ ျဖစ္သည္။ ဆန္းသစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း ဆုိင္ရာ အမ်ဳိးသားေကာင္စီ (National Council for Critical Thinking) မွ ရစ္ခ်က္ေပါ (Richard Paul) က ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္းကုိ အဆင့္ (၁၀) ဆင့္ ခြဲျခား ျပထားသည္။

၁။  သင္၏ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း ရည္ရြယ္ခ်က္က ဘာလဲ။
(What is the purpose of your thinking?)
၂။ သင္ ေျဖႏုိင္ရန္ ႀကိဳးစားေနတဲ့ ေမးခြန္း အတိအက်က ဘာလဲ။
(What precise question are you trying to answer?)
၃။ သင္ စဥ္းစားေတြးေခၚေနတာက ဘယ္႐ႈေထာင့္ အတြင္းကလဲ။
(Within what point of view are you thinking?)
၄။ သင္ အသုံးျပဳေနတဲ႔ အခ်က္အလက္က ဘာလဲ။
(What information are you using?)
၅။ အဲဒီ အခ်က္အလက္ကုိ သင ္ဘယ္လုိ အဓိပၸာယ္ေဖာ္ပါသလဲ။
(How are you interpreting that information?)
၆။ သင့္ရဲ႕ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈက ဘယ္ အယူအဆ (သုိ႔မဟုတ္) အေတြးအေခၚကုိ ဗဟုိျပဳထားတာလဲ။
(What concepts or idea are central to your thinking?)
၇။ ဘယ္လုိ အေျဖဆီသုိ႔ သင္ ဦးတည္ထားပါသလဲ။
(What conclusions are you aiming toward?)
၈။ သင္ က ဘာကုိ အာမခံခ်က္ ေပးမွာလဲ။ ဘယ္လုိ မွန္းဆခ်က္ ေပးမွာလဲ။
(What are you taking for granted? What assumption are you making?)
၉။ သင္ ဒီအေျဖကုိ လက္ခံခဲ့လွ်င္ ဘယ္လုိ ရုိက္ခတ္မႈေတြ ျဖစ္လာမွာလဲ။
(If you accept the conclusion, what are the implication?)
၁၀။        အကယ္၍ သင့္ အေတြးအေခၚကုိ အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့ရင္ ဘယ္လုိ အက်ိဳးဆက္ေတြ ျဖစ္ေပၚလာမွာလဲ။
(What would the consequences be, if you put your thoughts into action?)

သတိျပဳရမည္မွာ ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း ၿဖစ္သည္။ သင္ကုိယ္တုိင္ အေလးအနက္ထား စဥ္းစားခဲ့ၿပီး သင္ကုိယ္တုိင္ အမွန္ကန္ ဆုံးျဖတ္ခဲ့တာ ျဖစ္သည္။ ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္းျဖင္႔ ျပႆနာတစ္ခုကုိ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာႏုိင္ျခင္း၊ မိမိ လုပ္ေဆာင္ေနစဥ္မွာပင္ တုိးတက္မႈကုိ ေထာက္လွမ္း သိရွိႏုိင္ျခင္းႏွင့္ မိမိ ခ်မွတ္ထားေသာ နည္းဗ်ဴဟာကုိ တန္ဖုိးျဖတ္ႏုိင္ျခင္း အစရွိေသာ အက်ိဳးေက်းဇူးမ်ား ရရွိႏုိင္သည္။

ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ စဥ္းစားေတြးေခၚႏုိင္ရန္ လုိအပ္ေသာ အရည္အေသြးမ်ား

ပါေမာကၡ ကာရင္ ေဂ် ၀ါရင္ (Professor Karen J. Warren) က ေအာက္ေဖာ္ျပပါ အရည္အသြးမ်ား လုိအပ္သည္ဟု အႀကံေပးပါသည္။
၁။ သံသယျဖင့္ ႐ႈျမင္ျခင္းႏွင့္ ဘက္လုိက္မႈ ကင္းျခင္း (Skepticism and Independence)
ၾကားရတုိင္း ဖတ္ရတုိင္း မယုံပါႏွင့္။ ကၽြမ္းက်င္သူမ်ားပင္ တစ္ခါတစ္ရံ မွားယြင္း တတ္သည္။
၂။ သေဘာထားႀကီးျခင္းႏွင့္ ေျပာင္းလြယ္ ျပင္လြယ္တတ္ျခင္း (Open-mindedness and flexibility)
ကြဲျပား ျခားနားေသာ အျမင္မ်ားကို ထည္႔သြင္း စဥ္းစားျခင္းႏွင့္ အျခားေသာ ရွင္းျပျခင္းမ်ားကုိ လက္သင့္ခံျခင္း စေသာ အရည္အေသြးမ်ား ရွိရမည္။ သင့္ အျမင္ႏွင့္ ကြဲျပား ျခားနားေသာ အျမင္မ်ားကို ျငင္းခ်က္ထုတ္ရန္ ႀကိဳးစားျခင္းျဖင့္ သင့္ အျမင္တြင္ ရွိေနေသာ အားနည္းခ်က္မ်ားႏွင့္ ကန္႔သတ္ခ်က္မ်ားကုိ ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္မည္ ျဖစ္သည္။
၃။ တိက်ျခင္းႏွင့္ စနစ္တက်ျဖစ္ျခင္း (Accuracy and orderliness)
အေၾကာင္းအရာကုိ တိက် ႏုိင္သမွ် တိက်ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းရမည္။ ျပႆနာ တစ္ခုလုံးကုိ တစ္စိတ္ခ်င္း၊ တစ္ပိုင္းခ်င္း စနစ္တက် ေျဖရွင္းပါ။ သင္ အသုံးျပဳေသာ စံႏႈန္းမ်ားကုိ စည္းကမ္း ခ်မွတ္ပါ။
၄။ မဆုတ္မနစ္ ႀကိဳးပမ္းမႈႏွင့္ ေလ်ာ္ကန္ သင့္ျမတ္မႈ (Persistence and relevance)
အဓိက အခ်က္ကုိ ထိမိပါေစ။ လမ္းေၾကာင္း မလြဲပါေစႏွင့္။ လမ္းေၾကာင္း လြဲႏုိင္ေသာ ပုဂိၢဳလ္ေရး ကိစၥမ်ားကို ခြင့္ မေပးပါႏွင့္။ အခ်က္အလက္မ်ားက စိတ္၀င္စားဖြယ္ရာ ေကာင္းမည္ သုိ႔မဟုတ္ မွန္ကန္မည္ သုိ႔ေသာ္ ေလ်ာ္ကန္ သင့္ျမတ္မႈ ရွိပါေစ။
၅။ ဆက္စပ္ သိျမင္ျခင္းႏွင့္ စာနာၾကည့္ျခင္း (Contextual sensitivity and Empathy)
အခ်က္အလက္မ်ားကုိ တန္ဖုိးျဖတ္ရာတြင္ အေျခအေန အားလုံး၊ ေလ်ာ္ကန္ သင့္ျမတ္ေသာ ဆက္စပ္ သိျမင္ျခင္း၊ ခံစားသိျခင္း၊ ပညာ အရည္အေသြးႏွင့္ အျခားသူမ်ား၏ အေတြ႔အၾကံဳမ်ားကုိလည္း ထည့္သြင္း စဥ္းစားပါ။ အျခား တစ္စုံတစ္ေယာက္၏ ေနရာတြင္ မိမိကုိယ္ကုိ ထား၍ မည္သုိ႕ ခံစားရလိမ့္မည္ကုိ ခံစားၾကည္႔ပါ။
၆။ ျပတ္သားေသာ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ႏွင့္ သတၱိ (Decisiveness and courage)
အေျဖ ထုတ္ပါ။ သက္ေသ ခုိင္လံုလွ်င္ တိတိက်က် ရပ္တည္ပါ။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္ သင္သည္ ပုိမုိ တိက်ေသာ သတင္း အခ်က္အလက္ႏွင့္ ပုိမို၍ ေၾကာင္းက်ိဳး ဆီေလ်ာ္ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ရယူလုိေသာ္လည္း အေျခအေနေပးေသာ ေနရာသည္သာ လုပ္ေဆာင္ရန္ အတြက္ အေျခခံ ျဖစ္ေနေလ့ရိွသည္။ သတၱိရွိပါ။
၇။ မိမိကိုယ္ကို ႏွိမ့္ခ်ျခင္း (Humility)
သင္ မွားႏိုင္သည္ကုိ သတိျပဳပါ။ အနာဂါတ္မွာ ျပန္လည္ စဥ္းစားဖုိ႔ ေတာင္းဆုိလာ ႏုိင္သည္။ အဆုံးစြန္ မွတ္ခ်က္ခ်ဖုိ႔ သတိထားပါ။ တစ္ေန႔ေန႔မွာ သင္ ကုိယ္တုိင္ စိတ္ေၿပာင္းလဲရန္ လုိလာမည္။ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ ႏွိမ့္ခ်ပါ။

ဆန္းစစ္ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္းတြင္ က်ဳိးေၾကာင္း ဆီေလ်ာ္မႈ၊ အစီအစဥ္ က်နမႈႏွင့္ စနစ္တက် ရွိမႈမ်ား ပါ၀င္သည့္ အျပင္ စာနာျခင္း၊ ခံစားသိျခင္း၊ သတၱိရွိျခင္းႏွင့္ ႏွိမ့္ခ်ျခင္း စသည့္ လကၡဏာမ်ားလည္း ေဆာင္ေနပါသည္။ ပတ္၀န္းက်င္ ဆုိင္ရာ သိပၸံပညာတြင္ သာမန္ က်ိဳးေၾကာင္း ဆီေလ်ာ္မႈ (Simple logic) ထက္ ပုိေသာ အခ်င္းအရာမ်ား ရွိပါသည္။ လြယ္ကူသည္ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ အႀကိမ္ႀကိမ္ ေလ႔က်င့္ရပါမည္။ ပညာရွိ ဂုဏ္သိကၡာ(Intellectual integrity)၊ ဣေျႏၵ သမၸတိ္ၱ (Modesty)၊ မွ်တမႈ (Fairness)၊ အၾကင္နာ ေမတၱာ (Compassion) ႏွင့္ ခံႏုိင္ရည္ ဇြဲသတၱိ (Fortitude) အစရွိေသာ ဂုဏ္ရည္တုိ႔သည္ ခ်က္ခ်င္း မရရွိႏုိင္ပါ။ သင္၏ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈကုိ အရည္အခ်င္းမ်ား ပုံမွန္ တည္ရွိေနေစရန္ အစဥ္တစိုက္ ေမြးျမဴရမည္ ျဖစ္ပါသည္။

ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစား ေတြးေခၚျခင္း လုပ္ေဆာင္ပုံ (Applying Critical Thinking)

တီဗြီေၾကျငာမွာ “ဒီမုန္႔ကုိ စားၾကည့္ပါ သိပ္အရသာရွိ သိပ္ေကာင္း၏” လုိ႔ ျမင္လိုက္ ေတြ႔လုိက္ၿပီ ဆုိပါစုိ႔။ သင္ ယုံမွား သံသယ ျဖစ္ေပၚလာလွ်င္ ေမးခြန္းမ်ား ထုတ္ၾကည့္ပါ။ ေကာင္းတယ္ ဆုိတာဘာလဲ၊ ဘယ္သူ႔ အတြက္ ေကာင္းတာလဲ၊ ဘာ ေကာင္းတာလဲ၊  အရသာရွိတယ္ ဆိုတာက ခ်ိဳ တာလား၊ ငန္ တာလား၊  ဒီေၾကညာက သင့္ရဲ႕ က်န္းမာေရးနဲ႔ ေပ်ာ္ရႊင္မႈ အျပင္ သင့္ စိတ္ကုိ ႏႈိးဆြေပးတဲ႔ အျခားအေၾကာင္း ရွိသလား၊  ဤကဲ႔သုိ႔ ေမးခြန္းေတြ ထုတ္လုိက္ရင္ သင္ သတိ မထားမိေသာ္လည္း ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္လုိက္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစား ေတြးေခၚမႈ လုပ္ေဆာင္ရာတြင္ ေဖာ္ျပပါ အေၾကာင္းအရာတုိ႔သည္ တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္လုပ္ရန္ လုိပါသည္။

၁။ အေၾကာင္းျပခ်က္မ်ားႏွင့္ အေျဖမ်ားကုိ ေဆြးေႏြးျငင္းခုံျခင္းျဖင့္ အဓိပၸာယ္ေဖာ္ ရမည္။ တန္ဖုိးျဖတ္ ရမည္။
၂။ မေသခ်ာ မေရရာမႈမ်ား (Uncertainties)၊ မသဲမကြဲမ်ား (Vagueness)၊ မျပတ္မသား မေရမရာ ျဖစ္ျခင္းမ်ား (Equivocation) ႏွင့္ ၀ိေရာဓိ ျဖစ္ျခင္းမ်ား (Contradiction) ကုိ အသိအမွတ္ ျပဳရမည္။ ရွင္းလင္းရမည္။
၃။ အမွန္တရား (facts) ႏွင့္ တန္ဖုိး (value) ကုိ ခြဲျခားပါ။
၄။ မွန္းဆခ်က္မ်ား (assumption) ခ်မွတ္ပါ။ အမွတ္ရပါ။
၅။ သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား ရရွိရာ ေနရာ၏ ယုံၾကည္ စိတ္ခ်ရမႈ ရွိမရွိ ခြဲျခားပါ။
၆။ အယူအဆ အေပၚ အေျခတည္ေသာ ေဘာင္ခတ္မႈ (Conceptual framework) ကုိ နားလည္ပါ။ အသိအမွတ္ ျပဳပါ။ (လူတစ္ဦး၊ အုပ္စု တစ္စု သုိ႔မဟုတ္ အဖြဲ႔အစည္း တစ္ခု၏ အေျခခံ ယုံၾကည္ ကုိးကြယ္မႈ၊ အယူအဆႏွင့္ တန္ဖုိးထားမႈတုိ႔သည္ သူ သုိ႔မဟုတ္ သူတုိ႔၏ အျမင္ကုိ စုိးမုိး ျခယ္လွယ္သည္ကုိ သိျမင္ရန္ ျဖစ္သည္။ ထုိအျမင္မ်ားေၾကာင့္ မိမိႏွင့္ အယူအဆ ကြဲျပား ျခားနားေနလွ်င္ မည္သုိ႔မည္ပ ေျဖရွင္းရမည္ကုိ စဥ္းစားရမည္ ျဖစ္သည္။

ပတ္၀န္းက်င္ သိပၸံပညာရပ္ (Environmental science) ကို ေလ့လာရာတြင္ ဆန္းစစ္ ေ၀ဖန္ေသာ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈ၏ အေရးပါပံုကို ပိုမိုနားလည္ ႏိုင္ပါသည္။ ဤ ပညာရပ္သည္ အဆက္မျပတ္ ေျပာင္းလဲေနေသာ တစ္နည္းအားျဖင့္ အသား မက်ေသးေသာ ပညာရပ္ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ စာအုပ္စာတမ္းမ်ားတြင္ ပါရွိသည့္ အယူအဆ၊ သီ၀ရီႏွင့္ အခ်က္အလက္ အားလံုးသည္ မွန္ကန္ၿပီးျပည့္စံုၿပီဟု ေျပာဆိုရန္ မျဖစ္ႏိုင္ပါ။ အယူအဆမ်ားသည္ ပတ္၀န္းက်င္ တစ္ခုလံုး၏ ျပည့္စံုေသာ ရုပ္ပံုလႊာတစ္ခု အျဖစ္ ကိုယ္စား မျပဳႏိုင္ပါ။ အခ်က္အလက္မ်ား မည္မွ်ပင္ ျပည့္စံုက်ယ္ျပန္႔ေစကာမူ အားလံုးကို သိရွိရန္ ျခံဳငံုႏိုင္စြမ္း ရွိလိမ့္မည္ မဟုတ္ေပ။ အေၾကာင္းျပခ်က္ (Premises) မ်ားသည္ မည္မွ်ပင္ ခိုင္လံုေစကာမူ ၎တို႔မွ ဆြဲထုတ္လိုက္ေသာ အေျဖ (Conclusion) မွန္ကန္ၿပီဟု မဆိုႏိုင္ပါ။

ညိဳေမာင္
Ref: Environmental Science by Cunningham (A Global Concern)