ေလျဖတ္ျခင္းေရာဂါ

 

ေလျဖတ္ျခင္းေရာဂါ

ေလျဖတ္ျခင္းေရာဂါ(Stroke) ဆိုတာ အရမ္းကို ေၾကာက္စရာ ေကာင္းတဲ့ မေတြး၀ံ့စရာ ေရာဂါ တစ္ခု ဆိုတာ အထူး ေျပာစရာ လိုမယ္ မထင္ပါဘူး။ stroke ဆိုတဲ႔ အတိုင္းပါဘဲ သက္ရွိ လူသားတစ္ေယာက္ရဲ့ ဘ၀အေပၚ ျပင္းထန္စြာ ထိုးႏွက္လိုက္တဲ့ ရိုက္ခ်က္တစ္ခုလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ပံုမွန္ သြားလာလွဳပ္ရွားေနတဲ့ လူေကာင္း တစ္ေယာက္ဟာ သက္မဲ့ အရာတစ္ခုလို အိပ္ရာေပၚ လဲျပီး ေ၀ဒနာေတြ ခံစားရင္းနဲ႔ အသက္ဆံုးရွံဳး သြားႏိုင္သလို ကံေကာင္းလို႔ (ဒီ ကံေကာင္းလို႔ ဆိုတဲ့ အသံုးအႏွဳန္းကို ေအာက္မွာ ျပန္ရွင္းျပပါ့မယ္) ျပန္ေကာင္းရင္ ေတာင္မွ ပံုမွန္ သြက္လက္ သန္စြမ္းမွဳမ်ိဳး ျပန္ရတာ ေတာ္ေတာ္ရွားပါတယ္။ တစ္ခါ ျဖစ္ျပီးတဲ့ သူဟာ ေနာက္တစ္ခါ ျပန္ျဖစ္သြားဖို႔ အရမ္းလည္း နီးစပ္ပါတယ္။

ေလျဖတ္ျခင္းေရာဂါ

ေလျဖတ္ျခင္း လို႔ ျမန္မာလို ေ၀ါဟာရ ျပဳထားတဲ့ ေရာဂါဟာ ဦးေႏွာက္တြင္း ဧရိယာ တစ္ခုကို ေသြးေထာက္ပံ့မွဳ ပ်က္ယြင္းသြားလို႔ အဆိုပါ ဧရိယာနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ ဦးေႏွာက္ရဲ့ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ ရုတ္တရက္ လ်င္ျမန္စြာ ေပ်ာက္ဆံုး ခ်ိဳ႕ယြင္း သြားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဦးေႏွာက္ ဧရိယာ တစ္ခုခု ေသြးမရေတာ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြက အၾကမ္းဖ်ဥ္း ေျပာရရင္ (၂) ခု ရွိႏိုင္ပါတယ္။

(၁) ေထာက္ပံ့ေပးတဲ့ ေသြးေၾကာ ေပါက္သြား၍ ေလျဖတ္ျခင္း (Haemorrhagic Stroke)
(၂) ေထာက္ပံ့ေပးတဲ့ ေသြးေၾကာ ပိတ္သြား၍ ေလျဖတ္ျခင္း (Ischaemic Stroke) လို႔ ခြဲျခားႏိုင္ပါတယ္။

ဒီႏွစ္ခု စလံုးက ေယဘုယ် မ်က္ျမင္ လကၡဏာေတြမွာ ဘာမွ မကြာျခားပါဘူး။ ေလျဖတ္ေရာဂါဟာ ေသြးတိုးေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေသြးတြင္း မေကာင္းတဲ့ ကိုလက္စထေရာ အဆီမ်ားျခင္း၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ စတာေတြနဲ႔ အထူးသျဖင့္ ဆက္စပ္ပါတယ္။ ဒီေရာဂါေတြ ရွိေနတဲ့အတြက္ ေသြးေၾကာေတြနဲ႔ ေသြးရဲ့ ခဲေစမွဳ သဘာ၀ မေကာင္းေတာ့လို႔ ျဖစ္ရတဲ့ ေရာဂါတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ျပီး သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြမွာပဲ အမ်ားဆံုး ျဖစ္တာ ေရွးယခင္က ေတြ႔ရခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ယခုအခါမွာ ေျပာင္းလဲလာတဲ့ လူေနမွဳ စနစ္ရဲ့ အစားအေသာက္ အေနအထိုင္ ပံုစံေတြေၾကာင့္ အထက္ပါ ေရာဂါေတြဟာ လူငယ္ လူလတ္ပိုင္း ေတြမွာလည္း ရွိမွန္းမသိ ရွိေနၾကျပီး အေနအထိုင္ မဆင္ျခင္ၾကတဲ့ အတြက္ လူငယ္ လူလတ္ပိုင္းေတြ ေလျဖတ္မွဳ ေရွးယခင္ကထက္ မ်ားလာတာ ေတြ႔ႏိုင္ၾကပါတယ္။

ေလျဖတ္ရျခင္း အေႀကာင္း

ေသြးတိုးေရာဂါ လို႔ေခၚတဲ့ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ ပံုမွန္ထက္ ျမင့္မားေနတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ေနတာ ႏွစ္ရွည္လမ်ား ၾကာလာရင္ ေသြးေၾကာေတြဟာ ေသြးဖိအား မ်ားမွဳဒဏ္ ခံရတာ အရမ္းမ်ားေနလို႔ ပ်က္စီးေနကာ ေနာက္ဆံုးမွာ ေသြးဖိအားဒဏ္ မခံႏိုင္ဘဲ ေပါက္ထြက္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ရွိျခင္းနဲ႔ ေဆးလိပ္ ေသာက္ျခင္း တို႔ဟာလည္း ေသြးေၾကာေတြကို အထူး ပ်က္စီးေစတာမို႔ ေလျဖတ္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတဲ့ အာနိသင္ တူညီစြာ ရွိပါတယ္။

ေသြးေၾကာ ပိတ္သြားေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြက က်ေတာ့ အမ်ားၾကီး ရွိပါတယ္။ ေသြးထဲမွာ မေကာင္းတဲ့ ကိုလက္စထေရာေခၚ အဆီဓာတ္ေတြ မ်ားေနရင္ ေသြးေၾကာနံရံေတြမွာ သြားေရာက္ အနည္က်ကာ ပိတ္ဆို႔ျခင္း၊ ခႏၶာကိုယ္တြင္း အေၾကာင္းတစ္ခုခုေၾကာင့္ ပံုမွန္မဟုတ္ဘဲ ေသြးခဲ ျဖစ္ေပၚကာ ဦးေႏွာက္အတြင္း ပိတ္မိျခင္း၊ ႏွလံုးေရာဂါ ျပင္းထန္လာျပီး ေသြး၀င္ခန္း မူမမွန္တုန္ခါျခင္း (Atrial Fibrillation) ၀င္လာျပီး ႏွလံုးတြင္းရွိ ေသြးခဲ တစ္ခုခုမွ သြားပိတ္ျခင္း စသျဖင့္ အေၾကာင္းရင္းေတြ အမ်ားၾကီး ရွိပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ ကံဆိုးစြာ ေသြးေပါင္အရမ္းက်ျပီး ေရွာ့ခ္ျဖစ္တဲ့ အခ်ိန္မွာ ေလျဖတ္ သြားတတ္တာမ်ိဳးလဲ ရွိပါတယ္။ ဒါကေတာ့ ျဖစ္ခဲပါတယ္။ တစ္ခု သိထားဖို႔က ေလျဖတ္တဲ့ လူနာေတြ အားလံုးရဲ့ ၈၇% ဟာ ေသြးေၾကာပိတ္လို႔ ျဖစ္ရတာ ဆိုတာပါပဲ။
ဒီေတာ့ ေလျဖတ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြကို ေသခ်ာ စီစစ္ ဆင္ျခင္ ၾကည့္ရင္ အဓိကအားျဖင့္ ေလးမ်ိဳးပဲ ရွိတာ ေတြ႔ရပါမယ္။

(၁) Atherosclerosis လို႔ေခၚတဲ့ ေသြးေၾကာနံရံေတြ မာေၾကာပိတ္ခဲလာျခင္း (ဒါဆို တစ္ခ်ိန္မွာ ပိတ္သြားႏိုင္ပါတယ္။ အ၀လြန္သူေတြ၊ ေသြးတြင္း ကိုလက္စထေရာ ပမာဏ မ်ားသူေတြဟာ ေသခ်ာေပါက္ Atherosclerosis ျဖစ္ေနၾကျပီ လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိေနျခင္းကလည္း ၾကာလာရင္ ေသြးေၾကာေတြကို ပ်က္စီးေစလို႔ Atherosclerosis ျဖစ္ေစဖို႔ အားေပးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အခ်ိဳ၊ အဆီ၊ အငန္ေတြ ေလွ်ာ့စားကာ ကိုယ္လက္လွဳပ္ရွားမွဳ မွန္မွန္ ျပဳလုပ္ေပးသင့္ပါတယ္။ ဒါကို ကာကြယ္ဖို႔ ကမၻာ့က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ားက အသက္ ၅၀ ေက်ာ္ျပီးသူတိုင္း အသည္းေရာဂါ တစ္ခုခု မရွိရင္ ေသြးတြင္း မေကာင္းတဲ့ ကိုလက္စထေရာ ခ်ေပးတဲ့ Statins ေဆး၀ါးေတြကို ဆရာ၀န္ညႊန္ၾကားခ်က္နဲ႔ ေသာက္သင့္တယ္လို႔ အၾကံျပဳထားၾကပါတယ္္)

(၂) ေသြးေပါင္ခ်ိန္ အရမ္းတက္ျခင္း (ဒါဆို တစ္ခ်ိန္မွာ ေပါက္သြားႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးတိုးကို ထိန္းညွိေပးဖို႔ ေဆးမွန္မွန္ ေသာက္ရမွာ ျဖစ္ျပီး အထက္က ေျပာခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြကို လိုက္နာသင့္ ပါတယ္။ ေသြးတိုးျခင္းဟာ ခ်က္ခ်င္း ေသြးေၾကာေပါက္တဲ့ ေလျဖတ္ျခင္း ခံစားရေစႏိုင္သလို အခ်ိန္ၾကာလာတာနဲ႔အမွ် ျမင့္မားတဲ့ ေသြးဖိအားေၾကာင့္ ေသြးေၾကာနံရံေတြ ပ်က္စီးကာ အမာရြတ္ေပၚသလို ျဖစ္ျပီး အဲဒီေနရာကို အဆီခဲေတြ လာအနည္က်ျပီး ပိတ္ႏိုင္လို႔ ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိသူေတြနဲ႔ ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြဟာ တစ္ခ်ိန္မွာ ေသခ်ာေပါက္ ေလျဖတ္ဖို႔ အရမ္းနီးစပ္ပါတယ္)

(၃) ဦးေႏွာက္တြင္း ေမြးရာပါ (သို႔) ေနာက္မွျဖစ္ေသာ ေသြးေၾကာေဖာင္းပြပါးလွပ္ေသာ ေနရာ (Cerebral Aneurysm) ရွိေနျခင္း (ဒါကေတာ့ စစ္ေဆးမၾကည့္ဘဲ မသိႏိုင္ဘူးေပါ့ေနာ္။ ဒါေပမယ့္ လူတိုင္းဟာ ေသြးတိုးေရာဂါ မျဖစ္ေအာင္ ထိန္းသိမ္းသြားမယ္ဆိုရင္ ေသြးေၾကာေပါက္ထြက္ျခင္း ပိတ္ျခင္းေဘးေတြကေန ကင္းေ၀းမွာ ျဖစ္ပါတယ္)

(၄) ဦးေခါင္းထိခိုက္ဒဏ္ရာရျခင္း (ဒါကလည္း ေသြးေၾကာေတြ ေပါက္ျပီး ေသြးခဲေတြက ဦးေႏွာက္ကို ဖိေစလို႔ အေၾကာေသေလျဖတ္ျခင္းေ၀ဒနာ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္)

ဘယ္လိုလူေတြ ေလျဖတ္ႏိုင္ဖို႔ နီးစပ္သလဲ

 အခုနက ေျပာခဲ့တဲ့ အခ်က္ ၄ ခ်က္နဲ႔ အနီးစပ္ဆံုး ျဖစ္တဲ့ သက္ၾကီးရြယ္အိုေတြ၊ ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိသူေတြ၊ ေလဖ်န္းျခင္း (Transient Ischaemic Attack, TIA) ျဖစ္ဖူးတဲ့ သူေတြ၊ ဆီးခ်ိဳေရာဂါ ရွိသူေတြ၊ ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြ၊ ေသြးတြင္း မေကာင္းတဲ့ ကိုလက္စထေရာ အဆမတန္ ျမင့္မားေနသူေတြဟာ အႏၱရာယ္ အမ်ားဆံုး သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ေနာက္ျပီး ေမြးရာပါ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြးေၾကာၾကီးေတြမွာ ေသြးေၾကာေဖာင္း ပါလာတဲ့ သူေတြဟာလည္း တစ္ခ်ိန္မွာ ဒီေသြးေၾကာေဖာင္း ေပါက္ထြက္ရင္ ေလျဖတ္ႏိုင္တဲ့ သူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါကေတာ့ ေခတ္မီ စက္ကိရိယာေတြနဲ႔ ေသခ်ာ စစ္ေဆး ၾကည့္မွပဲ သိႏိုင္တဲ့ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္တစ္ခုပါပဲ။

အထက္မွာ ဆိုခဲ့တဲ့ အခ်က္ေတြဟာ ေလျဖတ္ျခင္းကို အထူးအားေပးတဲ့ အခ်က္ေတြ ဆိုေပမယ့္ ေလျဖတ္ေရာဂါ ခံစားခဲ့တဲ့ လူနာေတြကို လိုက္ၾကည့္ရင္ ဒီေရာဂါေတြ ရွိတဲ့ လူေတြ အျပင္ အထူးက်န္းမာေရး ခ်ိဳ႕ယြင္းမွဳ မရွိတဲ့ လူလတ္ပိုင္းေတြလည္း တစ္ခါတစ္ေလ ပါ၀င္ေနတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ ဒီလူေတြ ဘာလို႔ ေလျဖတ္ရသလဲဆိုေတာ့ အေၾကာင္းအရင္း ႏွစ္ခ်က္ ရွိပါတယ္။ ပထမတစ္ခ်က္က ဒီေရာဂါေတြ ရွိမွန္း မသိလို႔ မကုသဘဲ ေပေတ ေနရာကေန ေလျဖတ္သြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ အပူအေအး အရမ္းအစြမ္းေရာက္ေနတဲ့ အခ်ိန္ေတြ (ဥပမာ ေဆာင္းတြင္းညေန ညဖက္၊ ေႏြေန႔လည္ ညဖက္ စတဲ့ အခ်ိန္ေတြ) မွာ ေခါင္းေလွ်ာ္ေရခ်ိဳး အေအးခံ ၾကလိ႔ ပါပဲ။ အရမ္းေအးေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ ေရခ်ိဳး ေခါင္းေလွ်ာ္မယ္ ၊ ရာသီဥတု အရမ္း ပူတဲ့အခ်ိန္မွာ ဒါကို အန္တုဖို႔ ေရအရမ္းစိမ္ခ်ိဳးတာ၊ ေရစို၀တ္ေတြ ထိျပီး အိပ္တာေတြ လုပ္မယ္ ဆိုရင္ ေသြးေၾကာပိတ္တဲ့ အေနအထားနဲ႔ ေလျဖတ္ဖို႔ အရမ္းနီးစပ္ပါတယ္။

အျပင္က ျပန္လာလာခ်င္း ခႏၶာကိုယ္ တျဖည္းျဖည္း ေအးသြားေအာင္ မေစာင့္ဘဲ ေရတန္းခ်ိဳးတာ ၊ ေသြးအရမ္းတိုးေနတဲ့ အခ်ိန္ ေရခ်ိဳးတာ ၊ ရာသီဥတု အရမ္းပူတဲ့အခ်ိန္ အရက္ေသစာကို အလြန္အကြ်ံ ေသာက္သံုးတာ ေတြဟာ ေသြးေၾကာ ေပါက္ထြက္တဲ့ နည္းနဲ႔ ေလျဖတ္ေစဖို႔ အထူးအားေပးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဘယ္သူေတြ ေလျဖတ္ဖို႔ အႏၱရာယ္ အမ်ားဆံုးလဲလို႔ ေမးရင္ ေသြးတိုး၊ ႏွလံုး၊ ဆီးခ်ိဳ၊ အဆီပိတ္ အ၀လြန္ စတဲ့ ေရာဂါေတြ ရွိတဲ့ သူေတြနဲ႔ တန္းတူ ရာသီဥတုနဲ႔ လိုက္ေလ်ာညီေထြ ရွိေအာင္ မေနတဲ့ သူေတြ ပါတယ္လို႔ ေျပာလိုပါတယ္။ ေလျဖတ္ျခင္း သာမက ဘယ္ေရာဂါမဆို မျဖစ္ရေလေအာင္ ကံ၊ စိတ္၊ ဥတု၊ အာဟာရ ေလးပါး မွ်တ ညီညြတ္ ေအာင္ ေနသင့္ပါတယ္။

ေလျဖတ္ျခင္းရဲ့ လကၡဏာ

ေလျဖတ္ျခင္းရဲ့ ေရာဂါ လကၡဏာေတြဟာ ထိခိုက္သြားတဲ့ ဦးေႏွာက္ ေနရာေပၚ မူတည္ျပီး ကြဲျပားျခားနား ေပမယ့္ ရုတ္တရက္ ေပၚေပါက္လာၾကတာ ခ်င္းေတာ့ တူတူပါပဲ။ ဒီလိုပဲ ျပန္ေကာင္းဖို႔ လိုအပ္တဲ့ အခ်ိန္ အရွည္ အတို၊ ျပန္ေကာင္းျပီးရင္လည္း ဘယ္ေလာက္အတိုင္းတာအထိ နဂိုအတိုင္း ျပန္ေကာင္းမလဲ ဆိုတဲ့ ကံဟာ ေသြးေၾကာေပါက္/ပိတ္ ျဖစ္သြားလို႔ ေသြးေထာက္ပံ့မွဳ မရေတာ့ဘဲ တာ၀န္ေတြ ရပ္ဆိုင္းပ်က္စီးသြားတဲ့ ဦးေႏွာက္ရဲ့ ေနရာေတြ အေပၚ မူတည္ပါတယ္။
ဦးေႏွာက္ဆဲလ္ေတြ ေသြးမရလို႔ ေသဆံုးသြား တဲ့ ေနရာ (Site of Infarct Area) ေတြက အေရးမၾကီးတဲ့ အစိတ္အပိုင္းေတြ ျဖစ္သလို ဒီေနရာေတြရဲ့ အရြယ္အစား (Size of Infarct Area) ကလည္း ေသးတဲ့ သူေတြက်ေတာ့ ျမန္ျမန္ ျပန္ေကာင္းျပီး ခ်ိဳ႔ယြင္းခ်က္ အမ်ားၾကီး မက်န္ၾကေပမယ့္ ေနရာ ကလဲ အေရးၾကီးတဲ့ ေနရာ၊ အရြယ္အစားကလဲ အၾကီးၾကီး ဆိုရင္ေတာ့ အသက္အႏၱရာယ္ေတာင္ ရွိပါတယ္။ ဒါက ကြ်န္ေတာ္ အေပၚမွာ ေျပာခဲ့တဲ့ ကံေကာင္းလို႔ ဆိုတဲ့ စကားကို ျပန္လည္ ရွင္းလင္းတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ရုတ္တရက္ ေပၚလာတတ္တဲ့ ေလျဖတ္ျခင္းရဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့
• ရုတ္တရက္ ကိုယ္တစ္ပိုင္း ေသသြားျခင္း (သို႔) အားနည္းသြားျခင္း
• ေျခလက္မ်ား ထံုက်င္ ေလးလံျခင္း
• မ်က္ႏွာ ၾကြက္သားမ်ား ပံုပ်က္ျခင္း (အာရြဲ႔ျခင္း၊ ပါးရြဲ႔ျခင္း)
• ထိေတြ႔မွဳ ၊ တုန္ခါမွဳတို႔တြင္ အာရံုခံစားႏိုင္မွဳ ေလ်ာ့သြားျခင္း
• စကားမေျပာႏိုင္ေတာ့ျခင္း
• လမ္းမေလွ်ာက္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း

ဒီထက္ ပိုဆိုးရင္
• အျမင္၊ အၾကား၊ အနံ႔ခံ၊ အရသာခံ အာရံုမ်ား ေျပာင္းလဲ ခ်ိဳ႔ယြင္းသြားျခင္း
• မ်က္ခြံ တြဲက် ဖြင့္ရခက္ျခင္း
• ေခါင္းကို ဟိုဖက္ သည္ဖက္ မလွည့္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း
• လွ်ာကို မထုတ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း၊ မလွဳပ္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း
• ေျပာေသာစကားကိုပါ နားမလည္ေတာ့ျခင္း
စတာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ေသြးေၾကာပိတ္ ေလျဖတ္ျခင္းထက္ ေသြးေၾကာေပါက္ ေလျဖတ္ျခင္းမွာ ပိုျပီး ထင္ရွားတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့ ေခါင္းအရမ္း ကိုက္ျခင္း၊ ရုတ္တရက္ သတိလစ္ ေမ့ေျမာသြားျခင္း၊ မပ်ိဳ႕ဘဲနဲ႔ ထိုးအန္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေတာ့ လူတစ္ေယာက္ဟာ ဘာမွန္းမသိဘဲ ေျခေတြ လက္ေတြ မလွဳပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ သတိလစ္သြားတယ္ ဆိုရင္ အနီးဆံုး ေဆးရံုေဆးခန္းကို အျမန္ဆံုး ေရာက္ေအာင္ ပို႔ေပးမွသာ သူ႔ရဲ့ အသက္နဲ႔ ဘ၀ကို ကယ္တင္ႏိုင္မွာပါ။

အေပၚမွာ ကြ်န္ေတာ္ ေရးျပခဲ့တဲ့ လကၡဏာေတြဟာ ေလျဖတ္ျခင္းရဲ့ ေယဘုယ် လကၡဏာမ်ားသာ ျဖစ္ျပီး လူနာဟာ ေလျဖတ္ျခင္း တကယ္ဟုတ္မဟုတ္ ဆံုးျဖတ္ဖို႔ ဆရာ၀န္မ်ားသာ သိတဲ့ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ စမ္းသပ္စစ္ေဆးျခင္း (Physical Examination) အခ်ိဳ႔ လုပ္ရမွာ ျဖစ္လို႔ ေဘးကလူေတြအတြက္ အျဖစ္မွန္ကို အျမန္ဆံုး ခန္႔မွန္းႏိုင္ျပီး ေဆးရံုတင္ေပးဖို႔သာ အဓိက လိုတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ ေလျဖတ္ျခင္း ဟုတ္မဟုတ္ ခြဲျခားရ အလြယ္ဆံုး မွတ္သားနည္းေလး တစ္ခု ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။ အဂၤလိပ္လို အတိုေကာက္မွတ္ခ်င္ရင္ သူ ့ေရာဂါရဲ႔ နာမည္အတိုင္း STROKE လို႔ မွတ္နိုင္ပါတယ္။ ျမန္မာလိုသိထားလဲ တူတူပါပဲ။ ရုတ္တရက္ လူတစ္ေယာက္ဟာ ေျခေတြလက္ေတြ မလွဳပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ သတိေတာ့ ရေသးရင္ အရင္ဆံုး လူနာကို S,T,R ဆိုျပီး သံုးခုခိုင္းၾကည့္ပါ။

S=Smile
လူနာကိုျပံဳးခိုင္းပါ။ ပံုမွန္ျပံဳးသလိုျဖစ္ရဲ ့လား၊ရြဲ ့ေနေစာင္းေနလားၾကည့္ပါ။
T=Talk
စကားေျပာခိုင္းပါ။ ေျပာႏိုင္လား မေျပာႏိုင္ဘူးလား၊ ပံုမွန္လား ေလးေန မပီမသ ျဖစ္ေနလား ၾကည့္ပါ။
R=Raise both arms
လက္ႏွစ္ဖက္ေျမွာက္ခိုင္းပါ။

ဒါေတြအကုန္ ေခ်ာေခ်ာေမြ ့ေမြ ့လုပ္နိုင္တယ္ဆိုရင္ေတာ့ STR ျပီးလို ့ OK ေပါ့။ တစ္ခုခုကို မလုပ္နိုင္ခဲ႔ ဘူးဆိုရင္ေတာ့

E=Emergency
အေရးေပၚျဖစ္လို ့ ေဆးရံုတင္မွရပါမယ္။ ေနာက္ထပ္ လကၡဏာတစ္ခုကိုလဲ ထပ္ၾကည့္နိုင္ပါေသးတယ္။ လူနာကို လွ်ာထုတ္ခိုင္းပါ။ လွ်ာဟာ လိမ္ေခါက္ပံုပ်က္ျပီး တစ္ဖက္ဖက္ကို ေစာင္းေနမယ္ဆိုရင္ေတာ့ ေလျဖတ္တာ ေသခ်ာပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ေတာ့ လူနာဟာ အရမ္းစိုးရိမ္ရလို ့ အျမန္ဆံုး ေဆးကုသမွဳခံယူရေအာင္ လုပ္ေပးပါ။ ဒီေတာ့ဒီေဆာင္းပါးမွာပါတဲ ့အခ်က္ေတြကို သင္ကိုယ္တိုင္လဲ မွတ္သား၊လက္လွမ္းမီသမွ်လဲ ေျပာျပမယ္ဆိုရင္ သင္အပါအ၀င္ လူေပါင္းမ်ားစြာရဲ ့ အသက္ေတြကို ကယ္တင္နိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ S, T, R, OK, E လို႔ ေသခ်ာ မွတ္ထားေပးပါ။

ေလျဖတ္ျခင္းေရာဂါကိုကာကြယ္ျခင္း

လူတစ္ေယာက္ဟာ ကိုယ့္ရဲ့ ဘ၀တစ္သက္တာမွာ ေလျဖတ္ျခင္း မခံစားရခ်င္ရင္ လက္ေတြ႔က်က် ကာကြယ္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းေတြကို အေမရိကန္ အမ်ိဳးသား ေလျဖတ္ေရာဂါ ကာကြယ္ကုသေရး အသင္း (National Stroke Association) မွ က်န္းမာေရး ပညာရွင္မ်ားက ထုတ္ျပန္ထားပါတယ္။ အဲဒါေတြကို လိုတိုရွင္း ေဖာ္ျပေပးရရင္ .........

(၁) ေဆးလိပ္ စြဲေနရင္ ျဖတ္ပါ။ (ျဖတ္ျပီးသြားတဲ့ သူေတြဟာ ဆက္ေသာက္ေနေသးတဲ့ သူေတြထက္ ေလျဖတ္ဖို႔ ျဖစ္တန္စြမ္း တကယ္က်ဆင္းသြားတာ သုေတသန ရလဒ္မ်ားအရ သိရွိအတည္ျပဳႏိုင္ပါတယ္)

(၂) အရက္ကို ေသာက္တဲ့ရက္/ အၾကိမ္အေရအတြက္/ ပမာဏ ေလွ်ာ့ေသာက္ပါ။

(၃) ေသြးတိုးေရာဂါ ရွိရင္ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ျပီး ေရာဂါ ခဏခဏ မေဖာက္ေအာင္ ေသခ်ာ ကုသထားပါ။ ကာလအပိုင္းအျခား တစ္ခု ၾကာတိုင္း ေသြးေပါင္ခ်ိန္ မွန္မွန္ ခ်ိန္ေပးတဲ့ အက်င့္ကို ေမြးျမဴပါ။

(၄) ဆားပါ၀င္မွဳ မ်ားတဲ့ အစားအေသာက္ေတြ တတ္ႏိုင္သမွ် ေလွ်ာ့စားပါ။

(၅) ေသြးလွည့္ပတ္မွဳနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ ေရာဂါတစ္ခုခု ရွိေနသလားဆိုတာ ေ၀ဒနာ တစ္ခုခု ေပၚတိုင္း အလ်ဥ္းသင့္သလို ဆရာ၀န္ ျပေပးပါ။

(၆) ဆီးခ်ိဳ ေရာဂါ ရွိေနတဲ့သူေတြ ေသြးတြင္းသၾကား ပမာဏကို တည္ျငိမ္ေနေအာင္ ထိန္းထားဖို႔ ထိေရာက္စြာ ကုသမွဳ ခံယူထားပါ။ မၾကာခဏ ေသြးေဖာက္ျပီး သၾကားဓာတ္ စစ္ေဆးပါ။

(၇) တစ္ပတ္ကို ၃ ရက္နဲ႔အထက္ ကိုယ္လွဳပ္ရွားမွဳ ေလ့က်င့္ခန္း စနစ္တက် လုပ္ေပးပါ။ တစ္ခါလုပ္ရင္ အနည္းဆံုးေတာ့ နာရီ၀က္ ၾကာပါေစ။ (ရြရြေျပးျခင္း ၊ စနစ္တက် လမ္းေလွ်ာက္ျခင္း၊ ေရကူးျခင္း ၊ ေယာဂက်င့္စဥ္ စတာေတြဟာ မွန္မွန္ လုပ္ရင္ ေလျဖတ္ျခင္းသာမက ဆီးခ်ိဳ၊ ႏွလံုး၊ ေသြးတိုး ေရာဂါမ်ိဳးစံုကို ကာကြယ္ေပး ႏိုင္တာ ေတြ႔ရွိ အတည္ျပဳထားပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ထိုင္ျပီး အလုပ္အမ်ားဆံုး လုပ္ရတဲ့ ဥာဏလုပ္သားမ်ားဟာ ပံုမွန္လူေတြထက္ ေရာဂါမ်ိဳးစံု ရဖို႔ ပိုျပီး နီးစပ္လို႔ ပိုျပီး ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ဖို႔ လိုအပ္တယ္လို႔ ပညာရွင္မ်ားက သတိေပးထားပါတယ္။
(၈) အသက္ ၃၅ ႏွစ္ ေက်ာ္ျပီးသူတိုင္း ေသြးတြင္း ကိုလက္စထေရာ မ်ိဳးစံု ပမာဏ (Lipid Profile) စစ္ေပးႏိုင္ရင္ အေကာင္းဆံုးပါ။ တက္ေနတယ္ဆိုရင္ ဆရာ၀န္နဲ႔ အခ်ိန္မီ တိုင္ပင္ ကုသျခင္းျဖင့္ ေလျဖတ္ျခင္း အပါအ၀င္ ေရာဂါမ်ိဳးစံုကို ကာကြယ္ႏိုင္မွာပါ။

(၉) သင္ဟာ ေသြးဆံုးျပီး / ေသြးဆံုးကာနီး အမ်ိဳးသမီး တစ္ေယာက္ ျဖစ္တယ္ ဆိုရင္ ေဟာ္မုန္းျပည္လည္ျဖည့္တင္းကုသမွဳ ( Hormone Replacement Therapy, HRT) ကို ခံယူဖို႔ ဆရာ၀န္နဲ႔ တိုင္ပင္ပါ။ ေသြးမဆံုးခင္ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အီစထရိုဂ်င္လို႔ ေခၚတ့ဲ အမ်ိဳးသမီး သက္ေစာင့္ေဟာ္မုန္း ပမာဏ ပံုမွန္ ရွိေနေသးလို႔ ေသြးေၾကာနဲ႔ ေသြးလွည့္ပတ္ျခင္း ဆိုင္ရာ ေရာဂါ ေတြ (ဥပမာ ေလျဖတ္ျခင္း၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ လိုမ်ိဳး ေရာဂါေတြ) ေ၀းေနေသးေပမယ့္ ေသြးဆံုးျပီးလို႔ အီစထရိုဂ်င္ ပမာဏ ေလ်ာ့နည္းသြားတာနဲ႔ ဒီေရာဂါေတြ ျဖစ္ႏိုင္စြမ္း အရမ္းျမင့္မားလာလို႔ HRT ကို ဆရာ၀န္နဲ႔ တိုင္ပင္ျပီး ယူရပါမယ္။

(၁၀) ready-made စားေသာက္ကုန္ေတြကို မျဖစ္မေန အေျခအေနေတြမွာပဲ စားျပီး တတ္ႏိုင္သမွ် သဘာ၀ထဲက အစားအေသာက္ေတြကိုပဲ စားသင့္ပါတယ္။



ေဒါက္တာသီဟသစ္

Credit ေရႊအိမ္စည္စာၾကည့္တိုက္